İLKÖĞRETİM OKULLARINDA GÖREV YAPAN ÖĞRETMENLERİN MARUZ KALDIKLARI YILDIRMA EYLEMLERİ İLE TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ (VAN İLİ ÖRNEĞİ) / The relation between the mobbing behaviors teachers in elementary schools are exposed to and their burnout levels (Van province example)
Yazar: ZEKERİYA ÇAMDanışman: YRD. DOÇ. DR. FUAT TANHAN
Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Eğitim Bilimleri Bölümü / Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı / Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
200 s.
Bu araştırmanın temel amacı ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin okulda maruz kaldıkları yıldırma eylemleri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesidir. Bununla beraber öğretmenlerin maruz kaldıkları yıldırma eylemleri ile tükenmişlik düzeylerinin demografik değişkenler bağlamında ele alınması çalışmanın diğer bir amacıdır. Hazırlanan bu çalışma amacı bağlamında incelendiğinde tarama modeli kapsamında yer almaktadır. Ayrıca yıldırma eylemlerine maruz kalma düzeyi, tükenmişlik düzeyi ve demografik değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlandığı için ilişkisel tarama modelini de içermektedir. Hazırlanan bu çalışmanın örneklemini Van ili belediye sınırları içinde bulunan okullarda görev yapan 451 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekleminde ilköğretim okullarında mevcut çeşitli branşlarda görev yapan 217 kadın, 234 erkek öğretmen bulunmaktadır. Araştırmanın örnekleminin seçiminde evrende yer alan okullar sosyo-ekonomik düzeylerine göre tabakalandırılmış, daha sonra tabakalandırılan bu okullardan bireyler seçkisiz yöntemle belirlenmiştir. Araştırmanın verilerinin toplanmasında Tanhan ve Çam (2009) tarafından geliştirilen 33 maddeden oluşan ve toplam varyansın %52,075'ini açıklayan Öğretmenlere Yönelik Yıldırma Ölçeği (ÖYYÖ), Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilen Ergin (1992) tarafından Türkçe'ye uyarlaması, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan 22 maddeli Maslach Tükenmişlik Envanteri (MTE)'nden yararlanılmıştır. ÖYYÖ için bu çalışmada hesaplanan Cronbach Alpha (?) iç tutarlılık katsayısı 0,88; MTE'nin alt ölçekleri için hesaplanan ? katsayısı ise Duygusal Tükenme (DT) için 0,82; Duyarsızlaşma (DY) alt ölçeği için 0,62; Kişisel Başarı (KB) boyutu için ise 0,85 olarak hesaplanmıştır. Katılımcılardan elde edilen veriler analiz edilmeden önce veri setinin dağılımlarının normallik varsayımını yerine getirip getirmediğine bakılmış ve veri setlerinin normal bir dağılıma sahip olmadığı görülmüştür. Bu nedenle parametrik olmayan test istatistiklerinden yararlanılmıştır. Bu amaçla ikili karşılaştırmaların gerçekleştirilmesi için Mann-Whitney-U testi, çoklu karşılaştırmalar için Kruskal-Wallis H testinden yararlanılmıştır. Bunun yanı sıra öğretmenlerin yıldırma eylemlerine maruz kalma düzeyleri ile tükenmişlik düzeyleri hakkında daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak için, toplanan veriler "İki Aşamalı Kümeleme Analizi" yöntemi ile açımlanmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin yarısından fazlasının (%54,8) orta düzeyde yıldırma eylemlerine maruz kaldıkları, yıldırma eylemlerine maruz kalma durumunun görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaşma gösterdiği, özel ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin ÖYYÖ toplam puan ortalamalarının alt, orta ve üst sosyo-ekonomik düzeylerde görevli öğretmenlere göre anlamlı bir farklılık taşıdığı, cinsiyete göre anlamlı bir farklılaşma göstermediği ancak Ki-Kare analizlerine göre cinsiyet ile yıldırmaya maruz kalma düzeyi arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu, diğer değişkenler olan kıdem, branş, medeni durum, eğitim durumu gibi değişkenlere göre anlamlı bir farklılaşma göstermediği bulunmuştur. Tükenmişlik boyutunda elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin yarısına yakınının (%48,6) orta düzeyde duygusal tükenme düzeyinde oldukları görülmüştür. Bununla beraber Duygusal Tükenme puan ortalamalarının görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılaştığı; alt, orta ve üst sosyo-ekonomik düzey okullarda görev yapan öğretmenlerin özel ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlere göre duygusal tükenme puanlarının daha yüksek olduğu ve anlamlı bir farklılaşma gösterdiği, cinsiyete göre de duygusal tükenme puanlarının anlamlı bir farklılaşma gösterdiği ve kadın öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre daha yüksek puanlar aldıkları bulgusu elde edilmiştir. Diğer yandan araştırma kapsamında yer alan kıdem, branş, medeni durum, eğitim durumu gibi değişkenlere göre duygusal tükenme puanlarının anlamlı bir farklılaşma göstermediği görülmüştür. Duyarsızlaşma boyutunda ise örneklemdeki öğretmenlerin yarısından fazlası (%51) düşük düzeyde duyarsızlaşma boyutunda yer almaktadır. Ayrıca öğretmenlerin duyarsızlaşma ölçeği puanları görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılaşma göstermektedir. Özel ilköğretim okulu öğretmenlerinin duyarsızlaşma ölçeği toplam puan ortalamaları alt ve orta sosyo-ekonomik düzey okullarda görevli öğretmenlere göre, üst sosyo-ekonomik düzey ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin puan ortalamaları da alt sosyo-ekonomik düzey okullarda görevli öğretmenlerin puan ortalamalarına göre anlamlı bir farklılaşma göstermektedir. Fakat yapılan Ki-Kare analizi görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyi ile duyarsızlaşma düzeyi arasında bir ilişkinin olmadığını göstermiştir. Kıdem, branş, medeni durum, eğitim durumu değişkenlerine göre ise duyarsızlaşma puan ortalamalarının anlamlı bir farklılaşma göstermediği görülmüştür. Kişisel Başarı boyutunda ise örneklemde yer alan 451 öğretmenin 262'si (%58,1)'i yüksek düzeyde kişisel başarı düzeyi grubunda yer almaktadır. Öğretmenlerin kişisel başarı alt ölçek puanlarını, görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılaşma göstermiştir. Buna göre özel ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin puanları ile alt, orta ve üst sosyo-ekonomik düzey ilköğretim okullarında görevli öğretmenlerin puan ortalamaları arasındaki farklılık anlamlı bulunmuştur. Branş değişkenine göre ise öğretmenlerin kişisel başarı puan ortalamaları arasındaki farklılık anlamlı bulunmamasına rağmen, yapılan Ki-kare analizine göre görev yapılan branş ile öğretmenlerin kişisel başarı düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Cinsiyet, kıdem, medeni durum, eğitim durumu gibi değişkenler ile kişisel başarı düzeyi arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı ve puanlarının anlamlı bir farklılaşma göstermediği bulunmuştur. İş Yerinde Yıldırma ve Tükenmişlik arasındaki ilişkinin belirlenmesi işlemi Spearman Rho (rs) korelasyon katsayısı ile gerçekleştirilmiştir. ÖYYÖ ile MTE'nin alt ölçekleri ve MTE toplam puanları arasında hesaplanan korelasyon katsayıları ise, ÖYYÖ ile DT için [rs=0,36; p<0.01]; ÖYYÖ ile DY için [rs=,039; p<0.01]; ÖYYÖ ile KB için [rs=-0,16; p<0.01] ve ÖYYÖ ile MTE toplam puan için [rs=0,40; p<0.01] olarak hesaplanmıştır. Bu korelasyon katsayılarına göre ÖYYÖ ile MTE toplam puan, DT ve DY arasında orta düzeyde anlamlı bir ilişkinin olduğu, ÖYYÖ ile KB arasında ters yönde düşük bir ilişkinin olduğu görülmüştür. Ayrıca hesaplanan tüm korelasyon katsayılarının [p<0.01] düzeyinde manidar olduğu görülmüştür.
